Alweer eventjes geleden kon ik via een antiekwinkel aan een kleine collectie pijpen komen. Het was een typische van alles wat verzameling, maar bestond wel uit enkel bodemvondsten rond Gouda gedaan. Tussen de pijpenkoppen zat een uitvoering die ik pas later terug vond in het boek 'Kleipijpen, Drie eeuwen Nederlandse kleipijpen in foto's' van W. Krommenhoek en A. Vrij. Op pagina 97 staan afbeeldingen 506 en 507. Dit is dezelfde pijpenkop in een waarschijnlijk iets betere staat, gezien het portret op de foto. Maar de foto's zijn zwart-wit en klein afgedrukt, dus ze bieden weinig houvast. Bovendien is de pijpenkop summier beschreven bij de fotoverklaring. Er staat 'leeuw en sjees' en 'portret'. De afbeeldingen zijn gepubliceerd en dat is het.
Laat ik even uitleggen waar het om gaat. De pijpenkop heeft een vroege ovaalvorm en is schuin gebotterd, waardoor het uiterlijk nog wat lijkt op trechtervormige pijpenkoppen. Op de zijkanten van de spoor staat het wapen van Gouda duidelijk gegraveerd. De pijp is gemaakt in de periode 1740-1750. Op de linkerkant is een klimmende leeuw afgebeeld die naar rechts is gericht. Vlak onder de leeuw en tot de onderkant van de pijpenkop staat nog een afbeelding van een man die in een wagentje zit. Hij rookt een pijp. Op de rechterkant staat een groot ovaal, gekaderd door een lijn, met daarin een buste van waarschijnlijk een man. Nog waarschijnlijker is hij een koning, gezien de keuze van de kleding en de ornamenten. Aan de afbeeldingen valt niets te ontlenen. Ze zijn anoniem en lijken geen betrekking op elkaar te hebben. Wel is het mogelijk om op basis van de elementen een suggestie te doen. Van de drie afbeeldingen zijn er twee heraldisch. De klimmende leeuw is een veel gebruikt heraldisch element en staat vaak voor Nederland. De leeuw heeft meestal ook attributen, zoals een zwaard of een pijlenbundel, maar die ontbreken hier.
Het portret op de andere kant is de andere heraldische afbeelding, er van uitgegaan dat het inderdaad om een koningsportret gaat. Er is een extra reden waarom ik denk dat het een koningsportret moet voorstellen. In dezelfde periode (1740-1750) is er een chique pijpenkop uitgekomen en die heb ik ooit geïntroduceerd met de volgende woorden: 'Kromkop pijpenkop uit de periode 1746-1750. Op de linkerkant staat het portret van Christiaan VI van Oldenburg, koning van Denemarken, die werd gekroond in 1730 en in 1746 stierf. De pijp zal voor deze gelegenheid zijn gemaakt. Op de rechterkant staat het 18e eeuwse wapen van Denemarken, verdeeld in vier kwartieren en een hartschild.' Ik zal dat portret een laten zien.
Zoals je kunt zien zijn er overeenkomsten en verschillen. Zo verschilt de richting waarin de koning kijkt. Dat is eigenlijk niet zo gek. De koning op de bovenste pijp is op de rechterkant gegraveerd en kijkt richting de steel. De koning op deze pijp kijkt óók richting de steel, maar is op de linkerkant geplaatst. De grootste overeenkomst is de vorm van het portret, als buste in een ovaal geplaatst. Het valt extra op omdat dit de enige twee pijpen zijn, voor zover bekend, met een soortgelijke vorm van portret er op. De chique pijp kan daarbij heel goed als voorbeeld hebben gediend van de pijp die ik hier beschrijf. De kwaliteit van de gravering is het grootste verschil. Het is duidelijk dat de pijp die gemaakt is voor Denemarken vakkundig is gemaakt en een voorbeeld moest zijn van wat er in Gouda allemaal mogelijk was. De pijp met de leeuw en het portret is meer voor de eigen markt gemaakt en zal daar alleen door het wat afwijkende thema zijn opgevallen. Daarvoor hoefde niet gepresteerd te worden. Zelfs de leeuw is een beetje een scharminkel. Hoewel het nagebootste portret, laat ik het zo maar even noemen, niet lijkt, zijn de stijlelementen hetzelfde. Het is een klassiek gezicht met een wat geprononceerde neus en om het hoofd met krullend haar lopen banden. Er zijn loshangende kledinglagen aanwezig en sieraden en de schouder staat op de voorgrond. Al met al is het verschil helemaal niet zo groot.
Ik vergeet bijna de derde afbeelding. De afbeelding van de man in een wagentje staat geheel op zichzelf. Maar de plaatsing, links onderaan de pijpenkop, komt wel het meest overeen met de gemiddelde locatie van een zijmerk. En een bestaand Gouds merk is 'de man op de sjees'. Afgebeeld zoals de man ook hier is afgebeeld. Het is dus helemaal niet zo raar als de pijpenmaker met dit merk een pijp heeft laten graveren met deze afbeeldingen er op én zijn merk. Het is misschien wel een gekke poging geweest om in de tijd dat het een trend was om met secuur uitgewerkte decoratieve pijpen te komen, met heraldische voorstellingen, iets op de markt aan te bieden dat de uitstraling had van een heraldische pijp, zonder dat het ergens over ging. Dat is wel eigenwijs.