Decoratie, versiering

Op uiterlijke kenmerken gelet zijn pijpen in drie groepen te verdelen: gladde pijpen, pijpen met een gegraveerd merk op de kop en versierde pijpen. Versierde pijpen als groep zijn weer in allerlei verschillende categorieën te verdelen. Het belangrijkst is het verschil tussen decoratieve en figuratieve versiering.

Decoratief: alles dat op het oppervlak van de pijpenkop is aangebracht ter versiering, zonder de vorm van de pijp daarbij te veranderen.

Figuratief: de pijpenkop of pijp is gemodelleerd naar een voorstelling, zoals een mensenhoofd. De vorm van de pijp is daarbij veranderd ten bate van de versiering.

Decoratieve graveringen op de pijp.

Figuratieve voorstellingen op de pijp.

Nederlandse pijpenkoppen zijn van begin af aan vooral decoratief versierd. Maar al vroeg waren er ook uitzonderingen. Jonaspijpen hadden de vorm van een mannenhoofd die in een walvis (de steel) verdween. Chique barokpijpen zagen er uit als exotische bloemen. Maar de minder vakbekwame versies van deze pijpen waren alweer decoratief, de voorstelling stond vooral op een in vorm herkenbare pijp.

In de vroege 18e eeuw geeft Jan Boot een nieuwe impuls aan figuratieve pijpen door een aantal modellen te maken in de vorm van mensengezichten en vreemde modellen als een persoon die om de ketel hangt, of een pijp in de vorm van een haan. Ook vormmaker Krijn Dirksz. Veverlo komt met figuratieve modellen. Toch vindt het weinig navolging, alleen figuratieve mensenhoofden worden door enkele pijpenmakers gemaakt. Voor de rest blijft decoratief versieren de manier om kleipijpen iets extra's mee te geven.

Pas als de pijpenfabricage als oud ambt in de problemen komt door vernieuwing, vanaf de tweede helft van de 19e eeuw, neemt het figuratief versieren een nieuwe vlucht en ontstaan er heel veel fantasie modellen tegelijk, die rokers moeten aansporen nog iets langer te genieten van een kleipijp tussen de tanden.

vanaf deze pagina staan er links naar allerhande typen versiering, ingedeeld op bekende en minder bekende thema's. Dat alles zich zo gemakkelijk thematisch laat indelen komt omdat pijpenmakers elkaar goed in de gaten hielden en insprongen op elkaars succes. Dus komt een bepaald type versiering regelmatig voor, met kleine wijzigingen voor de persoonlijke touch.