Overige thema's
Pijpen werden in de 18e eeuw niet alleen gemaakt ter ere van geopolitieke verschuivingen, met vrede tot gevolg. Hoewel huwelijken en pacten van royalty en vertoon van wapenschilden overal goed doorgang vond, werden ook algemenere of minder voor de hand liggende thema's op pijpen gegraveerd. De pijpenkoppen met dit soort versieringen zijn hier ondergebracht.
De beurs van Londen
Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1750-1770, gemerkt met de leeuw in de Hollandse tuin, door Frans Verzijl (Lit. 2). Op het oppervlak van de pijpenkop is het frontale aanzicht van het gebouw van de London Royal Exchange gegraveerd. De Nederlandse benaming voor deze wisselbank met toren is 'De beurs van Londen'. Deze naam staat op een tekstlint dat loopt over de rechter- en linkerkant van de pijpenkop. Naar de roker toe, als middelpunt, staat de toren van het beursgebouw. Helemaal onderin staat een standbeeld, zichtbaar door de poortopening, maar omdat de helften van de mal al wat versleten zijn is de voorstelling niet meer compleet. Het gebouw is natuurgetrouw weergegeven en correspondeert met een gravure uit 1751, waarop de diverse onderdelen herkenbaar zijn.
Gravure van Thomas Bowles, 1751
De beurs van Londen werd na een stadsbrand herbouwd en geopend door Queen Elizabeth I in 1751, de opening zal de reden geweest zijn om, al dan niet in opdracht, deze pijp uit te brengen. De om de toren geplaatste letters zijn vooralsnog niet ontcijferd. Links staat een P:, rechts ET. P.E.T. zou een afkorting kunnen zijn van Public Exchange Tower, hoewel die benaming toen nog niet officieel gebruikt werd voor de beurs, dat ik weet.
Duif met JC monogram
Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1770-1780, gemerkt met de P gekroond, door Jan Soufree (Lit. 2).
In eerste instantie valt op dat de voorstelling naar de roker toe niet wordt geflankeerd door leeuwen, maar door vossen of wolven. In plaats van een wapenschild is er een vlak gegraveerd dat is omringd door c-voluten en parelranden ter begrenzing. Het vlak zelf is gevuld met een arcering in vier richtingen, de hele voorstelling wordt gedragen door een lambrequin. Midden in het vlak, naar de roker toe, staat een naar links gerichte duif met er onder de letters JC, verbonden tot monogram met een horizontale streep.
De duif in combinatie met de letters JC staat hier voor Jezus Christus. Een dergelijke religieuze referentie komt niet vaak voor als thema op kleipijpen.
Een wapenschild met de letter T (of J)
Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1770-1780, gemerkt met koning David, uit een stort van Jacob Bos (Lit. 2). Deze pijp is nog niet vaak gezien, op de door mij gevonden exemplaren na. Er staat er twee afgebeeld op andere sites, die via via van mij afkomstig zijn.
De stort bestond overwegend uit gladde ovaalvormige modellen met een gemiddeld tot groot volume. Een aantal keer waren er scherven aanwezig met deze gravering, twee keer was de pijpenkop intact. Één ervan staat hierboven afgebeeld. Naar de roker toe staat een schildvormig vlak, gekaderd door krullen en bloemen. Het vlak is horizontaal gearceerd en er staat een zwierige hoofdletter op, een T of een J. Boven het vlak staat een ridderhelm. Op de helm staat een lauwerkrans om een verticaal, lijnvormig object, waaromheen wat vlekken zijn gegraveerd. Wat het voorstelt is geheel niet duidelijk. Hoewel er een kleine overeenkomst is met de boven beschreven JC pijp, denk ik hier eerder aan een in opdracht geproduceerde pijp, die een geheel eigen gravering mee heeft gekregen.
Cirkel met initialen VB of VR
Grote kromkop pijpenkop uit de late 18e eeuw. Het merk is L gekroond, toen nog in gebruik door Frans Verzijl (Lit. 2). Naar de roker toe staat een cirkel met een horizontaal verruwd oppervlak. In de cirkel staan de letters VB (of mogelijk VR) in sierlijke krullen.
Onder de cirkel, tot de steelaanzet, staat een repeterend, maar kleiner wordend blad- of streepmotief.
Cirkel met initialen WM gekroond
Kromkop pijpenkop uit de periode 1750-1775. Het merk is ook hier L gekroond van Frans Verzijl (Lit. 2). Naar de roker toe staat een cirkel, begrensd door een stippen- of parelmotief. Het vlak binnen de cirkel is met horizontale streepjes gearceerd. In de cirkel staan de letters WM in kapitalen, met een bladerkroon erboven. Onder de cirkel staat een decoratie in bladvorm, als een halve ovaal tot aan de steelaanzet.
Reclamepijp C. D. Bramigk.
De belangrijkste informatie over deze pijp is afkomstig van Bert van der Lingen, die een artikel schreef in het KPN jaarboek van 2016. Wie dat artikel wil lezen, het jaarboek is inmiddels via de PKN website te downloaden. Eerst even wat we zien:
Pijpenkop uit de periode 1735-1745. Naar de roker toe staat een wapenschild met daarin een plant met twee symmetrisch gesplitste takken met eikenbladeren. In het midden daarvan zit een duif. Boven het schild staat een ridderhelm met twee hoorns er op en nog een duif. Langs de zijden van het schild loopt een uitvoerige florale decoratie. Onder het schild tenslotte loopt een tekstlint met daarop: 'C. D. BRAMIGK.'. Op de zijden van de hiel staat het Goudse wapen met S, de hiel is gemerkt met HHH, gezet door Cornelis de Vink (Lit. 2). Samengevat uit het artikel: Christiaan Daniël Bramigk was een Duitse handelaar uit Saksen-Anhalt die aan in ieder geval drie Goudse pijpenmakers (gerelateerd aan merken) de opdracht moet hebben gegeven reclamepijpen te maken voor de firma Bramigk. Christiaan Bramigk overleed in 1743 en de vroegst te dateren pijpen zijn in vorm gelijk aan die op de afbeeldingen, maar zijn nog niet voorzien van het Goudse bijmerk op de hiel. De productieperiode ligt daarom zeer waarschijnlijk tussen 1735 en 1745. Het schild, met de voorstelling en helm, is het familiewapen van Bramigk, dat ook werd gebruikt als het bedrijfslogo. Andere merken die zijn gevonden in combinatie met deze pijp zijn parel en hoed gekroond.
Reclamepijp A.I. Son.
Kromkop model pijpenkop uit de periode 1740-1750. Naar de roker toe staat Bacchus op het vat, met in zijn rechterhand een glas en in zijn linkerhand een kleipijp. De steel van de kleipijp heeft twee decoratieve banden. De voorstelling staat in een cirkel met een bladerkroon er boven. Ronde de cirkel lopen diagonale strepen als versieringselement. Het schild wordt gedragen door twee klimmende leeuwen, met boven hun hoofden ook weer een bladerkroon. Onder de leeuwen staat een ondergrond met opstapje voor hun poten, de ruimte eronder is opgevuld met schubjes. Onder de voorstelling loopt een tekstlint met daarop: 'MET SMAAK TE CONSUMEREN'. op een tweede tekstlint tegen het eerste aan staat: 'A: I: SON:' met een bloemetje ervoor. Op de linkerzijde van de hiel staat het wapen van Gouda, de hiel is gemerkt met komfoor gekroond, de komfoor met de steel naar rechts. Het merk werd toen gezet door Pieter Benjamin Lens (Lit. 2).
Er wordt wel gesuggereerd dat A.I. Son ook een Goudse pijpenmaker is (er is uit de archieven een Jan van Son bekend die tot 1729 98 gekroond zette) maar de logica ontbreekt. Dat A.I. Son drank, tabak of zelfs kleipijpen aanbood voor de verkoop of in een tabagie ligt wel voor de hand.
V.O.C. en Gustaaf Willem van Imhof
Gustaaf Willem van Imhof werkte zijn leven lang in dienst van de V.O.C. en werd in 1743 gouverneur-generaal. Bovenstaande ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1740-1750 is gemaakt ter ere van deze gebeurtenis. Naar de roker toe staat een wapenschild, verdeeld in vier kwartieren met een hartschild. Dit is het familiewapen van Van Imhof. In het eerste en vierde kwartier staan leeuwen met een vissenstaart in een verticaal gearceerd vlak. In het tweede en derde kwartier staat een grote cirkel met een dikke buitenrand in een vlak dat voor de helft verticaal is gearceerd. In het hartschild staat een dubbelkoppige adelaar. Boven het schild staat een brede bladerkroon. Om het schild en er onderdoor, staat het logo van de V.O.C. De achtergrond is geheel geschubd. De achtergrond stop naast en onder de voorstelling tegen een decoratieve begrenzing van bladranken en voluten. Om de voorstelling heen loopt een lang tekstlint van links naar onder en weer naar rechts. Op het lint staat: ' ..(lang) LEEV SYN HOOG EDELE. DE HEER GENERAAL IMHOF'.
Op de linkerzijde van de hiel staat het wapen van Gouda, de hiel is gemerkt met molen, het merk dat dan wordt gezet door Jacob Arijsz. Danens (Lit. 2).
* er bestaat ook een vorm waarbij van de roker af extra decoratie is aangebracht, met een portret van Imhof en het wapen van Batavia in schildjes.
De goede vriendschap en vrede
Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1750-1760. De eerste pijpen met dit thema verschenen rond 1745. Gezien de boodschap, de goede vriendschap én vrede, zou de pijp een toevoeging kunnen zijn aan het repertoire gemaakt voor de vrede van Aken in 1748. Verder wijst niet daar op. Naar de roker toe staat een tafel met daarop een fles en een drinkglas. Aan weerszijden van de tafel zitten twee heren in kostuum te roken aan een lange pijp. De achtergrond van de tafel is een hoog, vlakvullend bord, als een kamerscherm. het bord is versierd met servetwerk van ruiten met stippen. De tafel, de stoelen en de heren ogen chique. De ondergrond is een klein podium of een poging tot een 3D weergave van een vloeroppervlak. Onder de ondergrond is nog een lambrequin aangebracht, ook weer gevuld met eerder genoemd servetwerk. Boven de voorstelling, maar achter het bovenste deel van het ´kamerscherm´ langs, loopt een dubbel tekstlint. Op de bovenste staat: ´DE GOEDE VRINDSCHAP´ en op de onderste: 'EN VREDE'. De zijkant van de hiel met het wapen van Gouda is gechipt, de hiel is gemerkt met leeuw in de Hollandse tuin, gezet door Frans Verzijl (Lit. 2).