Locatiemerken

Naast vormmerken zijn er locatiemerken. Dat zijn merken die middels, bijvoorbeeld een wapenschild, de plaats van herkomst aangeven van de pijp. Negen van de tien keer is dat het wapen van Gouda. Dat komt door een wet uit 1739, vanuit het Goudse pijpenmakersgilde, dat voortaan alléén Goudse pijpen een extra merkje mogen dragen, namelijk het wapen van Gouda. Om nog een extra kwaliteitsverschil aan te geven kon er vanaf 1740 een S boven het wapenschild worden gezet, voor kleipijpen van minder hoge kwaliteit. De plaatsing van het Goudse wapenschild op de zijkanten van de hiel of spoor zou moeten helpen tegen de toenemende vervalsingen, die vanwege de populariteit van de Goudse pijpen in andere plaatsten werden gemaakt.

De wet hielp niet echt. In plaatsen waar de Goudse kleipijp in vorm en merk werd nagemaakt, werd ook dat Goudse schild op de zijkanten van hielen en sporen gezet. Alleen werd de vorm dan nét een beetje aangepast, zodat klachten konden worden gepareerd. Veel pijpen uit Alphen aan den Rijn hebben bijvoorbeeld wapenschilden met drie extra stippen op het Goudse wapenschildje.

In een aantal steden zijn pijpen gemaakt met hun eigen wapen op de zijkant van de hiel, maar dit is nooit op grote schaal gebeurd.

Handig om te weten bij determinatie is dat het Goudse wapen voor kwaliteitspijpen maar aan één (willekeurige, bij voorkeur links) kant van de hiel of spoor werd gezet en het Goudse wapen met S voor overige kwaliteiten altijd aan twee kanten staat.

Evolutie van het wapenschild

In eerste instantie is het plaatsen van het wapenschild van groot belang voor de pijpenmakers uit Gouda. Het is een bescherming en een eer om het wapen te plaatsen en daarom zijn de vroegste uitvoeringen, tussen 1739 en 1750 meestal van hoge kwaliteit. Het schild is duidelijk en fijn gegraveerd. Na 1750 is de noviteit er af en blijkt de bescherming niet waterproof, maar nog wel een door het gilde gecontroleerde regel. De schilden krijgen een wat kleiner uiterlijk en gaan wat meer de hoogte in, zodat ze ondanks slijtage wat langer zichtbaar blijven. Dat scheelt weer bijwerken. De inhoud van het schild, de streep en de sterren, zijn lang niet altijd meer goed zichtbaar. Wel is aan nieuwe graveringen te zien dat de sterren altijd als sterren gegraveerd worden en niet, zoals bij kopieën uit Alphen aan den Rijn, punten worden. Bij eenvoudige pijpen is het wapenschild soms niet of niet goed meer zichtbaar. In de laatste kwart van de 18e eeuw krijgt de gravering van het schild een nieuwe impuls. De inhoud van het schild is beter zichtbaar en vaak wordt er een dik kader geplaatst als schild. De variëteit is wel groter, het verschilt per pijpenmaker of er gekozen wordt voor de nieuwe trend of dat het wapen onverschilliger wordt gezet. In de 19e eeuw heeft het wapen nog maar kort betekenis. Vanaf 1835 is er geen reden meer om de S te plaatsen en het schild zelf wordt slechts nog een symbolische betekenis van een Gouds product, dat echter evengoed in een andere plaats nagemaakt kan zijn, wat dan ook volop gebeurt. Zodra de S weg is klimt het schild qua plaatsing wat hoger op de zijkant van de hiel, tegen de grens met de kop aan. De vorm wordt ook steeds meer rudimentair en de onderzijde van het schild is soms zelfs hoekig in plaats van half rond. In de 20e eeuw wordt het wapen nog steeds gezet, vaak is alleen de schildvorm zichtbaar. Als er al een wapen van Gouda gegraveerd is, zijn de sterren ook in Gouda eindelijk punten geworden.

Het Goudse wapenschild in verschillende vormen.

1739-1750

1740-1750 Bij hergravering is het oude wapenschild zichtbaar gebleven onder de nieuwe.

1550-1775

1750-1775 Dubbele afdruk

1775-1800

1775-1800 Het schild is ondersteboven gegraveerd.

1800-1850

1800-1850 Op deze kopie van een Goudse pijp (met een slecht leesbare 46 gekroond) zijn de S-en als achten gezet.

1800-1850 Dubbele afdruk

Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1830-1850 met het merk 'wapen van Batavia'. Het wapenschild van Gouda is als bijmerk geplaatst, maar bij het ophalen van de vorm is alleen de buitenrand opnieuw aangezet. de middenstreep en de zes sterren zijn vervaagd.

1850-1900