Vormmerken

Het vormmerk wordt op de minst storende plaats van een pijpenkop gezet, dit is de hiel of de spoor. Rondbodems hebben opvallend genoeg geen vormmerk. Een vormmerk is een eenvoudige manier om de juiste mal van een geproduceerde pijp op te sporen, wanneer er een probleem mee zou zijn. Wanneer je productie groot genoeg is voor meerdere identieke mallen tegelijk, helpt een enkele punt op de hiel al bij de identificatie.

Één stip, aan één van de zijden of aan beide zijden van de spoor

Trechtervormige pijpenkoppen (1720-1730) met een stip aan beide zijden van de spoor.

Drie stippen, aan één zijde of aan beide zijden van de spoor, boven elkaar gezet

Laat dubbelconische pijp met drie stippen die op de rechterzijde zijn geplaatst, vanaf de onderzijde van de kop tot op de hiel.

Trechtervormige pijpenkoppen (1700-1730) met drie stippen boven elkaar, op de linkerzijde, en soms ook op de rechterzijde van de spoor.

Drie stippen, aan één zijde of aan beide zijden van de spoor, driehoekig gezet

Laat dubbelconisch gevormde pijp uit de periode 1665-1675 en vroege trechtervormige pijpen uit de periode 1695-1725. De hoeveelheid en vorm van deze stippen (drie stippen in een driehoek) kan een aanwijzing zijn naar Schoonhoven als productiecentrum. Daar werden drie stippen in ieder geval regelmatig op de zijkant van een kop gezet als plaatsaanduiding. Drie stippen kunnen ook gewoon aanduiden dat het om dezelfde mal (nummer drie) gaat.

Vier stippen aan één zijde van de spoor

Vroeg trechtervormige pijpenkop uit de periode 1685-1695. Op de linkerzijde van de hiel staan vier stippen in een ruitvorm. Vondst uit het centrum van Gouda.

Vijf stippen aan één zijde van de spoor, gezet zoals op een dobbelsteen

Trechtervormige pijpenkop (1710-1730) met vijf stippen op de zijkant van de spoor. Zoveel stippen is misschien al geen bijmerk meer, maar een eenvoudige vorm van het Goudse merk cinq. Of deze pijp is Gouda is gemaakt betwijfel ik. De kwaliteit van de pijp en het merk zijn wel erg eenvoudig.

Een ster en een maansikkel op de zijden van de spoor

Een van de meest algemene vormen van tekens of bijmerken op de spoor zijn de maansikkel en de ster. Ze worden los van elkaar gezet, maar vaak of zelfs vaker in combinatie met elkaar.

Afwijkend: op deze pijpenkop (1700-1715) staat een ster op beide zijden van de spoor. Maar op de rechterzijde staat er ook een maansikkel boven de ster.

Afwijkend: op deze pijpenkop (1700-1715) staat een maan op de linkerzijde en een ster op de rechterzijde van de spoor. Maar boven de maansikkel is een stip gezet.

Een ster op één zijde of beide zijden van de spoor

Trechtervormige pijpenkop (1710-1730) met op beide zijden van de spoor een ster.

Een maansikkel op één zijde of op beide zijden van de spoor

Trechtervormige pijpenkoppen uit de periode 1710-1725, met op de linkerzijde van de spoor een maansikkel. De maansikkel 'ligt' met de holle kant naar boven. Op de rechterzijde van de spoor staat niets.

Trechtervormige pijpenkop uit de periode 1725-1735, met op de linkerzijde van de spoor een maansikkel. Op de rechterzijde staat niets. De maansikkel staat normaal gesproken op de spoor met de holle kant naar boven. Vanuit dat beeld kan dit ook nog de letter C zijn.

Bloemvorm op één zijde of op beide zijden van de spoor

De bloemvorm lijkt erg op de ster, maar waar de ster uit zes puntige streepjes bestaat, is de bloemvorm opgebouwd uit vijf 'taartpunten'. Je kunt het ook zien als een gespiegelde ster, die in een cirkel op het oppervlak van de pijp is gezet. Zo ontstaat de bloemvorm. Trechtervormige pijpen, 1710-1720.

Cirkels op de zijde of zijden van de hiel

Ovaalvormige pijpenkop met op de linkerzijde van de hiel vier tegen elkaar aan gezette cirkels. Het is voor deze periode ongebruikelijk dat er geen Gouds wapen als bijmerk op de zijkant van de hiel staat, het kan goed dat de pijp een vervalsing is.

Twee sterren op de rechterzijde van de hiel

Ovaalvormige pijpenkop uit de tweede helft van de 19e eeuw. De pijp is gemerkt met MG gekroond. Op de linkerzijkant van de hiel staat het Gouds wapen, in rudimentaire vorm. Op de rechterzijkant van de hiel staan twee sterren boven elkaar.

Meerdere tekens tegelijk

Ovaalvormige pijpenkop uit de eerste kwart van de 19e eeuw. Behalve de Goudse wapens met S op de zijden van de hiel, als locatiemerk, staat er rechts onder het wapenschild een stip, links staat er rechts naast het wapenschild een cirkel en óver het wapenschild staat een ster.

Allerlei bijmerken bij WS gekroond

In stortmateriaal van de Kuiperstraat in Gouda zaten verschillende generaties pijpen die waren gemerkt met WS gekroond. De hele periode waarbinnen het merk werd gezet is op deze ene plek gevonden en zo kon er naar allerlei details worden gekeken. Behalve allerlei stippen en cirkels staat af en toe het Goudse wapenschild op de foto, zoals die worden beschreven bij locatiemerken. Opvallend is het laatste bijmerk: het lijken twee schelpjes.