Steeldecoraties uit de 18e eeuw
De groep steeldecoraties uit de 18e eeuw is best een omvangrijke groep. Want vroeg in de 18e eeuw is de ontwikkeling van pijpen en decoraties nog in een stroomversnelling aan het veranderen en pas in de tweede helft van de 18e eeuw staat het aantal decoraties op stelen zo ongeveer vast. De volgende trends zijn zichtbaar:
1. Trechtervormige pijpen met decoratie op kop en steel.
2. Trechtervormige pijpen met decoratie alleen op de steel.
3. Ovaalvormige -, kromkop - en rondbodem pijpen met decoratie op kop en steel.
4. Ovaalvormige -, kromkop - en rondbodem pijpen met decoratie alleen op steel.
5. Ovaalvormige koppen met lobben, die door worden gezet op een stuk van de steel.
Omdat aan een los stuk steel niet te zien is of een steel behoort heeft tot één van de bovenstaande types, beperk ik me tot een enkele pagina waarop alle types te vinden zijn. Als er een typering te maken valt zal ik die beschrijven.
Bij punt 1: voorbeelden van een trechtervormige pijpenkop met decoratie op de kop en op de steel
Vroeg trechtervormige pijpenkop uit de periode 1690-1700. Op de pijpenkop staat een tabaksroker en op de andere zijde een wijnton met initialen, waarschijnlijk van de pijpenmaker. Op de steel staan bladranken met druiventrossen. De versiering is redelijk eenvoudig van opzet. Het losse steelfragment is van een gelijksoortige pijp uit dezelfde batch en hoort dus niet bij de afgebeelde kop. De voorstelling op de pijpenkop bij deze steel is dan ook erg waarschijnlijk anders geweest.
Bij punt 2: voorbeelden van een trechtervormige pijpenkop met decoratie alleen op de steel
Vroeg trechtervormige pijpenkop uit de periode 1690-1700. De pijp is niet gemerkt en deze bodemvondst komt uit het centrum van Utrecht, wat het samen met de uiterlijke kenmerken van deze pijp aannemelijk maakt dat het model ook in Utrecht is gemaakt. Aan het oppervlak van de pijp is geen speciale aandacht besteed. Op de steel is een gedeelte gedecoreerd tussen twee verticale banden. De nog aanwezige band is diagonaal gearceerd. De decoratie bestaat uit een eenvoudig blad - en bloem motief.
Laat trechtervormige pijpenkop uit de periode 1730-1740. Op de hiel staat het merk stoel. De pijp zelf is door zijn verblijf in de bodem sterk gevlekt. Op de steel, vanaf de steelaanzet direct achter de kop, staat aan beide zijden een lineair plantmotief. Deze begint met een acanthusblad en loopt over de resterende ca. één centimeter steel door met telkens een steel van waaruit met korte regelmaat twee bladeren ontspruiten. Mogelijk heeft er vlak na de breuk een knop gezeten aan de steel, een ronde bol met een extra versieringsmotief. Dit was niet ongewoon bij deze decoratie.
Vroeg en kort ovaalvormig model uit de periode 1740-1750. Op de hiel staat het merk leeuw in de Hollandse tuin. Op het kleine stukje steel dat nog over is, is versiering zichtbaar in de vorm van bladranken.
Bij punt 4.: voorbeelden van ovaalvormige pijpenkoppen met alleen op de steel decoratie.
Klein model rondbodem pijpenkop met op de steelaanzet een motief van schubben. Zodra de overgang naar de steel aan de onder- en bovenzijde volledig is, volgt een verticale band, waarachter een motief begint van diagonale banden, die alterneren met diagonale stippenrijen. De pijp is gemerkt met VH gekroond en voorzien van een niet heel duidelijk Gouds wapenschild. Datering 1740-1750.
De tweede pijp is iets ouder, 1735-1740, en heeft een afwijkende versiering op de steel. In plaats van de diagonale banden en stippen staat er nu een ruitwerk met stippen achter de verticale band.
De derde pijp is van een afgekort ovaalvormig model met 15 gekroond op de hiel. Op de steel is de aanzet van een versiering zichtbaar. 1750-1775.
Bij punt 5: voorbeelden van ovaalvormige -, kromkop - en rondbodem pijpen met lobben die doorlopen op de steel
Wanneer een steelfragment een gedeelte is gearceerd over de lengte, als cannelures van een zuil, dan lopen de arceringen tot op de breuk. Dat komt omdat de arceringen een uitloop zijn van lobben op de pijpenkop. De lobben van de kop komen samen op de steelaanzet en lopen in een aantal gevallen door tot een paar centimeter over de steel. Daarna volgen andere motieven, in dit geval een algemeen bloemrankenmotief.
Apart model rondbodempijp die is gemaakt in de werkplaats van Frans Verzijl, een Goudse pijpenmaker met een flink aandeel in de export van Goudse pijpen. De pijp zal gemaakt zijn tussen 1750 en 1775. Verzijl merkte deze pijpen met zowel L gekroond als leeuw in de Hollandse tuin, het merk staat naar de steel toe op de pijpenkop. De kopvorm is ovaal en vrij langwerpig. Door de steelhoek heeft de pijp ook wel iets weg van een kromkop. Achter de steelaanzet begint een steeldecoratie, terwijl de kop zelf onbewerkt is gebleven. De decoratie begint met een bloem (of rozet) in een wat ruitvormige uitvoering. Na de bloem begint een patroon van regelmatige banden dwars op de steel. Boven de eerste band, om de zijden van de bloem, staan per zijde twee cirkeltjes. Tussen de eerste twee banden staat de tekst 'F. VERZYL', tussen de overige banden staat niets, maar de banden zelf zijn nu uitgevoerd als puntenrijen (parels), met een dunne lijn aan beide zijden. De serie banden wordt afgesloten met een tweede tekst, deze keer staat er 'IN GOUDA'.