De twee koningen van Pruisen


 

Het Pruisische rijk is een gebied tussen Duitsland en Polen dat (net als veel Europese staten overigens) een roerige geschiedenis heeft gekend. Onder invloed van Frederik II (Frederik de Grote), die regeerde van 1740 tot 1786, wordt Pruisen een groot rijk. In 1786 wordt hij opgevolgd door Frederik Willem II, die het rijk nog wat weet te vergroten. De vroege pijpen met het thema VIVAT REX PRUYSE zijn gemaakt ter ere van Frederik II, van 1740 tot 1745. De late pijpen met het thema VIVAT REX PRUYSE zijn gemaakt ter ere van de nieuwe koning, Frederik Willem II, van 1786 tot 1791.


Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1740-1745. De pijp is gewijd aan de aanstelling van Frederik de Grote als koning van het Pruisische rijk. Op het tekstlint langs de bovenkant van de pijpenkop staat 'KONING VAN PRUYSE.'.

Voorstelling: naar de roker toe staat een groot wapenschild, dat bestaat uit vier kwartieren en een hartschild. In het hartschild staat een apart wapenschild met daarop een adelaar. Dan volgt rechtsboven, met de klok mee, een klimmende of staande griffioen (als een leeuw, maar dan met een snavel en vleugels op de rug). Rechtsonder is het vlak in vieren gedeeld, de vlakken rechtsboven en linksonder zijn horizontaal en verticaal gearceerd (er ontstaat een klein ruitpatroon), de andere twee vlakken zijn leeg. Linksonder staat een klimmende leeuw binnen een gearceerde lijst, de achtergrond is gestipt. Linksboven staat weer een adelaar, van voren met gespreide vleugels en poten. De kop kijkt voor ons naar rechts. Boven het schild staat een keizerskroon.

Boven de keizerskroon staat het dak van een baldakijn met een mantel die de hele voorstelling omhelst.

Aan het schild zitten links en rechts sierelementen die als een soort strepen diagonaal omhoog gaan. Het schild wordt gedragen door twee wildemannen, die het allebei met één hand rechtop houden. In hun andere hand houden zij een manshoge knuppel vast, met de kop rustend op de grond. De wildemannen hebben veel haar op hun hoofd en een flinke baard. Verder zijn ze gespierd en naakt op hun middel na, waar een krans van eikenloof omheen zit. Vanaf de bovenkant loopt de mantel van de baldakijn achter ze langs, met een patroon van eikenblad-vormen. De voorstelling rust op een horizontale lijn met daaronder een lambrequin met kwasten. Op de steelaanzet staan een schubben versieringspatroon.

Het merk is springend paard. Dit merk was tijdens de productie van deze pijp in handen van Jacob de Vink, van 1725 tot 1776 (Lit. 2).


Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1786-1796. De pijp is gewijd aan de aanstelling van Frederik Willem II als koning van het Pruisische rijk. Op het tekstlint langs de bovenkant van de pijpenkop staat 'VIVAT REX PRUYSE.'.

De voorstelling is in ongeveer vijfenveertig jaar niets veranderd, de kwartieren en het hartschild van het wapen zijn identiek gevuld.

In plaats van een keizerskroon staan boven het schild nu drie ridderhelmen met pluimen, links en rechts van het schild lopen nu plantmotieven als sierelement en van een baldakijn met mantel is geen sprake. De kwasten van de lambrequin zijn punten geworden, de hele voorstelling is minder gedetailleerd en vormvast. Op de steelaanzet staan nog wel schubben.

De pijp is gemerkt met melkmeid. het merk werd gebruikt door Maarten Monk tussen 1776 en 1804 (Lit. 2).


Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1786-1796 met een voorstelling gelijk aan de bovenstaande pijp. Het merk is ditmaal schaatsenrijder. uit de periode dat Joris de Liefde dit merk gebruikte (Lit. 2).


Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1786-1796, weer identiek aan de bovenstaande pijp. Deze keer is het merk leeuw in de Hollandse tuin, toen gezet door Cornelis Verzijl (Lit. 2).


Fragment van een ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1786-1796, weer identiek aan de bovenstaande pijp. Deze keer is het merk 46 gekroond, gezet door Cornelis van Leeuwen (Lit. 2). Het aardige aan dit fragment is dat er stuk steel is blijven zitten, waarop een verloop aan decoratie te zien is.  Het patroon van, in dit geval, omgekeerde schubben gaat na een verticale band over in een ruitmotief gevuld met cirkels.


Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1786-1796. De voorstelling is gebaseerd op de pijpen uit 1740-1745, met een baldakijn en mantel over de afbeeldingen. De pijpenkop is gemerkt met 66 gekroond, toen gebruikt door Willem de Beij (Lit. 2).