Een aantal kleipijpen met een zijmerk met initialen heeft vier letters. Per maker zijn er vaak meerdere mallen in gebruik. Door slijtage worden deze mallen regelmatig bijgewerkt en verandert de voorstelling iets. Er zijn dus heel erg veel verschillen te ontdekken. Omdat ik vanuit mijn eigen collectie werk, is dit overzicht te beschouwen als een bloemlezing van wat er zoal aan te treffen is.
Beschrijving groep pijpenkoppen algemeen: ovale, bolle pijpenkoppen uit de vierde kwart van de 18e eeuw (1775-1800). Onbehandeld oppervlak, gebotterde bovenzijde. De persnaden zijn weggesneden of met een kamstreek weggewerkt.
Op de linker zijkant staat een vis, die op verschillende manieren wordt getekend, maar altijd naar links zwemmend. Boven de vis staat een markiezenkroon, meestal met grote fleurons. De kroon staat vaak dicht op de vis. Onder de vis zijn drie golfvormige lijnen zichtbaar, water symboliserend. Boven de kroon staan initialen, in deze categorie zijn dat er vier, die staan voor de voor- en achternaam van een pijpenmaker. Deze methode van merken werd niet in Gouda gebruikt, maar er was een uitzondering: AVW, de letters staan dan onder de voorstelling.
Opvallend feit: de lettercombinaties uit de verschillende plaatsen komen bijna nooit overeen, zodat je bijna altijd de juiste plaats van herkomst kunt achterhalen. Op deze lijst staan vrijwel alle gepubliceerde lettercombinaties met de gekroonde vis. Een opvallende lettercombinatie is HVDO. Als deze zonder enige toevoeging op de pijp staat, gaat het om een pijp uit Schoonhoven. Wanneer er naast HVDO meer letters zijn toegevoegd, hebben we te maken met pijpenmakers uit Gorinchem. Een verklaring is te lezen in 'Tabakspijpennijverheid in Gorinchem' (Van der Meulen 1992). De vormen van de pijpenmaker HVDO zouden zijn gekocht door Gorinchemse pijpenmakers, die niets aan de mal wijzigden, maar er enkel hun eigen initialen aan toevoegden.
Informatie over de merken is afkomstig uit Duco 2003 (Gouda), Van der Meulen 1992 (Gorinchem), Korpershoek 2020 (Schoonhoven)
AVDA: Gorinchem, Abraham van den Akker, 1774-1798 (Lit. 11)
WVMF: Gorinchem, Willem van Montfoort, 1761-1784 (Lit. 11)
IVAH: Gorinchem, Jan van Outheusden, 1753-1820 (Lit. 11)
WVDH: Alphen aan den Rijn, onbekende maker (een Van der Helm?), 1775-1800 (Lit. 13)
MVOH: Schoonhoven, Machiel van Oosterhout, 1714-1774 (Lit. 10)
IKBM: Schoonhoven, Jacobus Murk, 1766-1806 (Lit. 10)
* Door slijtage was deze pijpenkop moeilijk te determineren. Het duurde even voor ik doorhad dat voor de niet bestaande lettercombinatie KBM ook nog een I had gestaan, met goed strijklicht nog net zichtbaar. Ook bij de tweede pijpenkop is door een schuurplek (post depositie) niet direct IKBM te lezen.
IANM: Schoonhoven, Jan Murk, 1755-1796 (Lit. 10)
HVDO: Schoonhoven, Hendrik van den Oever, 1751-1804 (Lit. 10)
* HVDO plus toegevoegde letters: pijpenmakers uit Gorinchem, zie de toegevoegde letters.
HDHO: Schoonhoven, Hendrik de Hoog, 1800-1815 (Lit. 10)
GVDR: Schoonhoven, Gerrit van Duuren jr., 1772-1805, Cornelis Dam, 1819-1825 (Lit. 10)
LDIS: Schoonhoven, Jan Smit, 1799-1815 (Lit. 10)